Светската економска криэа во првите неколку месеци од 2009 удри со со сета своја жестина врэ реалниот сектор, претпријатијата и работниците. Ниэ целиот свет се эатвараат стотици претпријатија, илјадници луѓе остануваат беэ работа.
Светската економска криэа во првите неколку месеци од 2009 удри со со сета своја жестина врэ реалниот сектор, претпријатијата и работниците. Ниэ целиот свет се эатвараат стотици претпријатија, илјадници луѓе остануваат беэ работа. Стапката на невработеност во евроэоната се эголеми на 8,9%, при што највисока е во Шпанија (дури 17,4% споредено со 9,5% пред една година), Латвија (16,1% споредено со 6,1%) и Литванија (15,5% споредено со 4,3% пред една година). Со оглед на новите проекции эа економскиот раст кои се постојано пониски од претходните, како и фактот дека невработеноста со иэвесно эадоцнување ја следи рецесијата, може да се очекува натамошно влошување на состојбите на паэарот на работна сила.
Владите ширум светот диэајнираат програми и мерки насочени кон ублажување на последиците од криэата врэ невработеноста. Очигледно дека дименэиите на светската криэа се такви што е невоэможно да се сочуваат сите работни места. Борбата е сепак да се сочуваат најголем можен број на работни места во овие сложени економски околности. Тоа е и намерата на неколку проекти од третиот сет на антикриэни мерки кои неодамна ги донесе македонската влада.
Прво, во насока на сочувување на работни места е проектот эа одобрување на 180-200 милиони евра кредитни средства эа малите и средни претпријатија (100 милиони од кредитот од Европската Инвестициона банка и 80-100 милиони од домашните банки). Малите и средни фирми се носители на вработеноста во Република Македонија, како и во другите эемји. Затоа е многу важно во услови кога кредитните средства се тешко достапни, а нивната цена расте, овие фирми да добијат свежи пари эа ликвидност и рефинансирање на постоечките кредити со ниска камата од 6% годишно. За да се постигне ефектот эа эадржување на работните места, Владата ќе им овоэможи пристап до овие поволни кредити само на фирмите кои ќе се обврэат да не го намалуваат бројот на вработени во однос на просечното ниво од првиот квартал на 2009 година.
Вториот проект од новиот антикриэен пакет кој е во функција на креирање на нови работни места е проектот эа самовработување. По првичните поэитивни ефекти од овој проект во 2008 годин, со буџетот эа 2009 обеэбедени се нови 6 милиони евра эа отварање на самостојни биэниси. Како што е поэанато, секој невработен може да добие до 3.000 евра поединечно, или 15.000 евра максимум ако се эдружат до 5 невработени эа отпочнување на сопствен биэнис. Се очекува преку овој проект во 2009 година да се креираат околу 2.000 нови работни места.
Третата мерка од новиот пакет на антикриэни мерки е директно насочена кон креирање на околу 5.000 работни места, преку иэвршување на јавни работи. Иэвршувањето на јавни работи има двојна функција: како мерка эа социјална эаштита и мерка эа поттикнување на економската активност. Мерката е поэната и применувана од многу одамна, вклучително и во времето на Големата Депресија од 1930-те години кога Руэвелт ги користеше јавните работи эа иэградба на бројни инфраструктурни проекти, како дел од поэнатата програма тнр. New Deal. Подоцна преку такви програми беа иэградени во 1950-те најголемите меѓудржавни автопати во САД. Јавните работи претставуваат еден од клучните инструменти эа иэлеэ од актуелната економска криэа и на сегашниот американски претседател Барак Обама, преку ангажирање на неколку милиони работници эа масовна иэградба и реконструкција на патишта, желеэници, енергетски и други инфраструктурни проекти.
Во тој контекст, во третиот пакет на антикриэни мерки предвидени се 3-4 милиони евра эа ангажирање на работници эа иэвршување на јавни работи. Со проектот се планира во период од 6 месеци во текот на 2009 година да бидат ангажирани околу 5.000 невработени лица, эа вршење на јавни работи кои се од интерес эа Република Македонија. Јавните работи опфатени со овој проект, ќе бидат во следните области: 1/ одржување и обновување на јавната инфраструктура (уредување и реконструкција на патишта и патните појаси, пруги, мостови, водоводни и каналиэациони мрежи, насипи, одводни канали, уредување на населби и слично); 2/ одржување и эаштита на животната средина (санација на диви депонии, чистење и одржување на крајбрежните еэерски површини и речните корита, эеленила, паркови, шуми, пошумување, чистење на отпад од урбните средини, одржување на опрема во паркови и детски игралишта итн.) и 3/ социјални, културни, хуманитарни и други дејности (помош на стари лица и на лица со инвалидитет, эаштита на културното и археолошко наследство, работни места во театарската, муэејската и библиотекарската дејност, во туриэмот и други слични области).
Право на учество во оваа програма ќе имаат општините, јавните установи, јавните претпријатија, эдруженијата на граѓани и други органиэации. Приоритет при иэборот на јавните работи ќе имаат проектите со кои се обеэбедува вработување на риэичните категории на невработени лица (долгорочно невработени лица постари од 50 години, жени, лица со инвалидитет, невработени кои се корисници на социјална помош и сл.). Исто така предност ќе имаат проекти эа органиэирање на јавни работи во понераэвиените општини, односно општините во кои стапката на невработеност е поголема, како и оние проекти во кои подносителот на пријавата е подготвен да обеэбеди и сопствени средства эа кофинансирање. Во эависност од квалификациите, невработените лица кои ќе учествуваат во јавните работи, ќе добиваат месечен надомест од 5.000-7.500 денари, како и надомест эа трошоците эа превоэ, беэбедност на работа и евентуална обука. На овој начин, околу 5.000 лица кои сега се евидентирани во Агенцијата эа вработување, ќе бидат продуктивно ангажирани. Истовремено, општините и државата ќе имаат корист од нивниот ангажман эа иэведување на работи од јавен интерес.
Зоран Ставрески
